भारतीय फसलें तथा उनका वर्गीकरण




 1. Season Based (ऋतु आधारित)

ख‍रीफ  (Kharif Crops)=


Paddy (धान),  Millet (बाजरा) ,  Maize (मक्‍का),  Cotton (कपास),  Ground nut (मूँगफली),  Sweet potato (शकरकन्‍द),  Black gram (उर्द) ,   Green gram (मूँग) ,  Cowpea (लोबिया),   Sorghum ( ज्‍वार),  Sesame (तिल),  Guar ( ग्‍वार), Jute (जूट),  Sunn (सनई),  Peogenpea (अरहर),  Danch ( ढैंचा),  Sugarcane (गन्‍ना),  Soybean (सोयाबीन),  Okra( भिंण्‍डी)

रबी  (Rabi Crops)=


Wheat (गेहूँ),  Barley (जौं),  Gram (चना),  Mustard (सरसों),  Peas (मटर),  Brsim ( बरसीम),  Alfalfa (रिजका),  Lentil  (मसूर),  Potato (आलू),  Tobacco (तम्‍बाकू),  Lahi( लाही),   Jni ( जंई)

जायद  (Zaid Crops)=

Pumpkin (कद्दू),  Muskmelon (खरबूजा),  Watermelon ( तरबूज),   Bottle gourd ( लौकी),  Sponge gourd (तोरई),    Green gram (मूँग),  Cucumber( खीरा),  Chilly (मीर्च),   Tomato (टमाटर),   Sunflower(सूरजमूखी)

2. Life cycle based (जीवनचक्र आधारित)-

एकवर्षीय  (Annuals)=


धान,  गेहूँ , चना,  ढैंचा,  बाजरा,  मूँग, कपास,  मूँगफली, सरसों, आलू,  शकरकन्‍द, कद्दू, लौकी,  सोयाबीन

द्विवर्षीय  (Biennials)=


चुक्कन्‍दर,  प्‍याज

बहूवर्षीय  (Perennials)=


नेपियर घास,  रिजका, फलवाली फसलें 

3. Economic based (आर्थिक आधारित)-

अन्‍न या धान्‍य फसलें  (Cereals)=


धान,  गेहूँ ,  जौं,  चना,  मक्‍का,  ज्‍वार,  बाजरा, 

मसाले वाली फसलें  (Spices)=


अदरक,  पुदीना,  प्‍याज,  लहसुन,  मिर्च,  धनिया,  अजवाइन,  जीरा,  सौफ,  हल्‍दी,  कालीमिर्च,  इलायची और तेजपात

रेशेदार फसलें  (Fibres)=


जूट,  कपास,  सनई,  पटसन,  ढेंचा

चारा फसलें  (Fodders)=


बरसीम , लूसर्न (रिजका),  नैपियर घास,   लोबिया,  ज्‍वार

फलदार फसलें  (Fruits)=


आम,  अमरूद,   नींबू, लिचि,  केला,   पपीता, सेब,  नाशपाती,  

औषधीय फसलें  (Medicinals)=


पोदीना,   मेंथा,  अदरक,  हल्‍दी,   और  तुलसी

तिलहनी फसलें  (Oilseeds)=


सरसों,  अरंडी,  तिल,  मूँगफली,  सूरजमूखी,  अलसी,  कुसुम,  तोरिया,  सोयाबीन  और  राई

दलहनी फसलें  (Pulses)=


चना,  उर्द,  मूँग,  मटर,  मसूर,  अरहर,  मूँगफली,  सोयाबीन

जड एवं कन्‍द  (Roots & Tubers)=


आलू,  शकरकन्‍द,  अदरक,  गाजर,  मूली,  अरबी,  रतालू,  टेपियोका,  शलजम

उद्दीपक  (Stimulants)=


तमबाकू,  पोस्‍त,  चाय,  कॉफी,  धतूरा,  भांग

शर्करा  (Sugar)=


चुकन्‍दर, गन्‍ना
Special use based (विशेष उपयोग आधारित)

अन्‍तर्वती फसले (Catch Crops)=


उर्द,  मूँग, चीना,  लाही,  सांवा,  आलू

नकदी फसलें  (Cash Crops)=


गन्‍ना,  आलू,  तम्‍बाकू,  कपास ,  मिर्च,  चाय,  काफी,

मृदा रदक्षक फसलें  (Cover Crops)=


मूँगफली,  मूँग,  उर्द,  शकरकन्‍द,  बरसीम,  लूसर्न (रिजका)

हरी खाद  (Green Manure)=


मूँग,  सनई,  बरसीम,  ढैचां,  मोठ,  मसूर, ग्‍वार,  मक्‍का,  लोबिया,  बाजरा




                                                                            [ ALOK KUMAR ]

No comments:

Post a Comment